Raporti i OSBE/ODIHR i publikuar sot ka trajtuar me detaje rastet e blerjes së votave, kërcënimeve të votuesve nga grupet kriminale apo edhe përdorimin e burimeve shtetërore në zgjedhjet e 11 majit.
Në 46 faqet e tij raporti thekson se: “Gjatë fushatës u vërejtën disa ankesa për blerje votash, dhe filluan hetime në 37 raste. Disa bashkëbisedues të ODIHR pohuan lidhje midis partive politike dhe krimit të organizuar në disa zona, ku grupet kriminale frikësonin dhe kërcënonin votuesit dhe kandidatët”.
Sipas vëzhguesve “ODIHR mori raporte mbi frikën e votuesve për ndëshkime nëse merrnin pjesë në ngjarje të partive opozitare, dhe raste frikësimi të kandidatëve opozitarë dhe disa kandidatëve të partisë në pushtet”.
Pjesë nga raporti:
U vunë re akuza për presion mbi punonjësit publikë, raste intimidimi të mbështetësve të opozitës dhe keqpërdorimi i rrjeteve të patronazhit, që është në kundërshtim me standardet ndërkombëtare. Çështje të tjera shqetësuese përfshinin raporte të blerjes së votave, përpjekje për të ndikuar në mënyrë të padrejtë te votuesit e cenueshëm, dhe ndikimi i pretenduar i elementeve kriminale mbi zgjedhjet në disa zona të vendit.
Ndër parregullsitë më serioze që u vëzhguan kishte raste intimidimi dhe vëzhgues të partive dhe të lidhur që ndërhynë në proces, nxitje dhe akuza për blerje votash. Për më tepër, sekreti i votës shpesh u komprometua për shkak të paraqitjes së stacioneve të votimit, mbipopullimit, dhe ndërhyrjes.
Megjithëse kandidatët bënë fushatë lirshëm dhe votuesit kishin zgjedhje mes alternativave politike, fusha e lojës ishte e pabarabartë, me partinë në pushtet që përfitonte nga përdorimi i burimeve administrative dhe ndikimi institucional. Ligji ndalon përdorimin e burimeve shtetërore për fushata, por lejon që kandidatët të kryejnë detyrat e tyre zyrtare gjatë fushatës.
Pak para dhe gjatë periudhës së fushatës, ministrat dhe kryeministri morën pjesë në ngjarje zyrtare, inspektuan objekte, promovuan projekte investimi dhe infrastrukture, duke i dhënë përparësi partisë në pushtet dhe ndonjëherë duke bërë fushatë të drejtpërdrejtë. Për më tepër, disa ngjarje të mëdha gjatë fushatës u përdorën për forcimin e imazhit publik të partisë në pushtet.
Për të eliminuar çdo paqartësi ligjore mbi fushatat, përdorimi i burimeve administrative për qëllime zgjedhore duhet të ndalohet nga shpallja e zgjedhjeve deri në ditën e votimit. Ligji ndalon propozimin ose miratimin e legjislacionit që jep përfitime për grupe të caktuara të popullsisë brenda katër muajve para ditës së zgjedhjeve. Edhe pse ky ndalim u respektua formal, disa politika të miratuara më parë sollën përfitime për disa grupe votuesish gjatë periudhës zgjedhore, përfshirë një bonus special për pensionistët. Më 9 maj, Këshilli i Ministrave zbatoi një ligj të dhjetorit 2024, duke hequr gjobat e vendosura midis 2015 dhe 2024 për ndërtimet e paautorizuara, mosrespektimin e kufizimeve COVID-19 dhe prodhuesit bujqësorë, me qëllim të dukshëm ndikimin tek votuesit.
Gjithashtu, gjatë katër muajve para ditës së zgjedhjeve, institucionet publike dhe entitetet shtetërore duhet të raportojnë çdo aktivitet publik te KQZ të paktën pesë ditë më parë. KQZ mund të ndalojë disa ngjarje si përdorim të mundshëm të burimeve shtetërore, të cilat nuk mund të raportohen në media. Nga 4,522 ngjarje zyrtare të regjistruara gjatë kësaj periudhe, KQZ ndaloi vetëm 18, duke ngritur dyshime mbi aftësinë e saj për të shqyrtuar të gjitha kërkesat dhe interpretimin e ngushtë të ligjit.
Edhe pse shumë aktivitete përputheshin formal me ligjin, volumi i tyre krijoi mundësi për të bërë fushatë, sidomos përmes institucioneve lokale ku zyrtarët e lartë shërbenin si koordinatorë politikë të PS. Përdorimi i gjerë i këtyre aktiviteteve publike për qëllime zgjedhore forcoi më tej avantazhin e padrejtë të partisë në pushtet dhe ngatërron kufirin midis shtetit dhe partisë, në kundërshtim me paragrafin 5.4 të Dokumentit të Kopenhagës të OSBE-së 1990.
ODIHR mori raporte të shumta që pohonin presion ndaj punonjësve komunalë nga drejtuesit e tyre për të mbështetur ose marrë pjesë në fushatën e PS. Ndërsa PS organizoi disa takime fushate të synuara tek gratë, u ngritën shqetësime se disa pjesëmarrës u urdhëruan nga punëdhënësit e sektorit publik për t’u prezantuar. Shumë bashkëbisedues të ODIHR ngritën shqetësime mbi ndikimin e rrjeteve të patronazhit në të gjithë vendin, duke pretenduar se premtimet për punësim publik, favore administrative, përfitime sociale dhe leje përdoren për të siguruar vota.
Gjithashtu, ODIHR mori raporte mbi frikën e votuesve për ndëshkime nëse merrnin pjesë në ngjarje të partive opozitare, dhe raste frikësimi të kandidatëve opozitarë dhe disa kandidatëve të partisë në pushtet. Disa bashkëbisedues deklaruan se komunitetet e cenueshme ishin veçanërisht të ekspozuara ndaj presionit për të votuar për PS. Këto praktika janë në kundërshtim me standardet ndërkombëtare, që kërkojnë që votuesit të jenë të lirë nga ndikimi ose detyrimi i padrejtë.
Gjatë fushatës u vërejtën disa ankesa për blerje votash, dhe filluan hetime në 37 raste. Disa bashkëbisedues të ODIHR pohuan lidhje midis partive politike dhe krimit të organizuar në disa zona, ku grupet kriminale frikësonin dhe kërcënonin votuesit dhe kandidatët.