LUFTËRAT E ARMATOSURA GLOBALE PAS VITIT 2000: SHKAQET, SHTRIRJA DHE NUMRI I VDEKJEVE

Prof. Dr. Muhamet Racaj
Universiteti “Nënë Tereza”, Shkup

Abstrakti
Shekulli XXI dëshmon se paqja është bërë një luks ndërkombëtar, ndërsa konfliktet e gjata dhe të përgjakshme përbëjnë realitetin e përditshëm të shumë rajoneve të botës. Ky punim kombinon analizën e shkaqeve politike, ekonomike dhe gjeostrategjike të konflikteve me të dhëna të verifikueshme mbi numrin e viktimave, duke ofruar një panoramë të qartë të përmasave dhe kompleksitetit të luftërave bashkëkohore.

Fjalë kyçe: konflikte të gjata, luftëra të armatosura, viktima, paqe, gjeopolitikë

Hyrje

Në fillim të shekullit XXI, konflikti u bë një formë e përhershme e marrëdhënieve ndërkombëtare. Nga Siria në Ukrainë, nga Jemeni në Kongo, luftërat nuk janë vetëm përplasje të armatosura, por shfaqje të çarjeve të thella sociale, politike dhe ekonomike që prekin miliona njerëzⁱ. Këto konflikte, të lidhura shpesh me luftën për burime natyrore, ndarje etnike dhe interesa strategjike gjeopolitike, kanë prodhuar pasoja të mëdha humanitare dhe transformime të qëndrueshme në strukturat e sigurisë globale.

Pjesa Kryesore:

Luftërat në Evropë

Kontinenti evropian, ndonëse me struktura të konsoliduara politike dhe ekonomike, nuk ka qenë imun ndaj përshkallëzimeve të dhunës. Lufta në Ukrainë (2014–aktuale) është përshkruar si konflikti më i madh pas Luftës së Dytë Botërore, me mbi 100,000 të vrarë dhe miliona të zhvendosur⁳. Ky konflikt ka tronditur arkitekturën e sigurisë evropiane dhe ka rindezur dinamikat e Luftës së Ftohtë midis Lindjes dhe Perëndimit.
Në Ballkan, tensionet etnike mbeten të brishta. Lufta në Maqedoninë e Veriut në vitin 2001 shkaktoi mbi 200 viktima, ndërsa Bosnja dhe Kosova vazhdojnë të jenë faktorë të ndjeshëm në ekuilibrin rajonal⁴, përshkak politikës ekspanzioniste dhe pretendimet territoriale të Serbisë ndajë Bosnjës dhe Hercegovinës dhe Kosovës.

Luftërat në Azi

Lindja e Mesme është epiqendra e konflikteve bashkëkohore.
Konflikti në Siri, që filloi në vitin 2011, ka marrë mbi 500,000 jetë dhe ka shkaktuar më shumë se 11 milionë të zhvendosur, nga të cilët mbi pesë milionë janë refugjatë në vendet fqinje dhe Europë⁵.
Në Jemen, që nga viti 2014, lufta mes forcave qeveritare dhe rebelëve Huthi ka shkaktuar 150,000 viktima, përfshirë mbi 20,000 civilë, duke krijuar një nga krizat më të rënda humanitare globale⁶.Konflikti i Izraelit dhe Palestinës ka marrë një hov të ri pas vitit 2021, me përplasjet e vitit 2023,2024 dhe 2025 që shkaktuan rreth 64,000 viktima palestineze dhe mbi 1,200 izraelite, si rezultat i operacioneve ushtarake dhe ofensivave terroriste⁷.
Ndërkohë, tensionet midis Iranit dhe Izraelit, të përshkallëzuara pas vitit 2024, kanë shkaktuar rreth 3,000 viktima në përplasjet e drejtpërdrejta dhe sulmet me dronë në rajonin e Gjirit dhe Levantit⁸.
Në Afganistan, nga viti 2001 deri në 2021, mbi 240,000 njerëz humbën jetën si pasojë e sulmeve, përleshjeve dhe veprimeve terroriste, ndërsa shpërthimet e dhunës pas rikthimit të Talebanëve kanë ruajtur një nivel të lartë pasigurie⁹.Konfliktet në rajonin Kaukaz – Çeçeni dhe Nagorno-Karabakh – kanë sjellë po ashtu pasoja të thella me viktima të shumta. Luftërat në Çeçeni kanë shkaktuar mbi 160,000 vdekje ndër vite, ndërsa luftërat për Nagorno-Karabakh përllogariten të kenë shkaktuar rreth 37,000 viktima¹⁰,¹¹.

Luftërat në Afrikë

Afrika mbetet kontinenti më i prekur nga luftërat e zgjatura.
Në Republikën Demokratike të Kongos, konfliktet që nga fundi i viteve ’90 kanë shkaktuar mbi 5 milionë viktima, duke e bërë atë luftën më vdekjeprurëse pas vitit 1945¹².
Lufta në Etiopi, veçanërisht në rajonin e Tigray, ka marrë më shumë se 100,000 jetë deri në vitin 2022¹³.
Në Sudan dhe Sudanin e Jugut, përplasjet etnike dhe lufta për burime nafte kanë shkaktuar më shumë se 700,000 deri në 1 milion viktima që nga viti 2013, përveç zhvendosjeve masive të popullsisë¹⁴.

Luftërat në Amerikë dhe Oqeani

Në Meksikë, lufta kundër karteleve të drogës vazhdon të jetë ndër më të përgjakshmet në botë, me mbi 30,000 viktima në vit, përfshirë civilë dhe zyrtarë të sigurisë¹⁵.
Në Kolumbi, konflikti i armatosur që nga vitet ’60 ka marrë mbi 220,000 jetë, ndërsa dhuna e mbetur pas marrëveshjeve të paqes vazhdon të kërcënojë stabilitetin kombëtar¹⁶.
Në rajonin e Oqeanisë, megjithëse konfliktet janë më të vogla në shkallë, përplasjet në Papua Guinea e Re dhe Ishujt Solomon kanë rezultuar me qindra viktima dhe kriza të përsëritura të sigurisë lokale¹⁷.

Tabelë përmbledhëse e viktimave kryesore në luftërat pas vitit 2000:

■ Në Evropë

● Konflikti Rusi–Ukrainë ka shkaktuar rreth 109,700 – 115,000 viktima, ndërsa në
● Maqedoninë e Veriut janë shënuar mbi 200 viktima.

■ Në Azi,

● Në Siri janë vrarë rreth 500,000 persona,
● Në Afganistan 240,000,
● Në Jemen 150,000,
● Në rajonin Kaukaz (Çeçeni dhe Nagorno-Karabakh) gjithsej 197,000 persona.

■ Në Lindjen e Mesme,

● Përballja midis Izraelit dhe Palestinës ka shkaktuar mbi 64,000 viktima, dhe
● Përplasjet midis Iranit dhe Izraelit rreth 3,000 persona.

■ Në kontinentin afrikan,

● Në Kongo janë regjistruar më shumë se 5,000,000 viktima,
● Në Etiopi (Tigray) 100,000, ndërsa
● Në Sudan dhe Sudanin e Jugut 700,000 – 1,000,000.

■ Në Amerikën Latine

● Në Meksikë regjistrohen mbi 30,000 viktima çdo vit, ndërsa
● Në Kolumbi 220,000 viktima.

■ Në Oqeani,

● konfliktet lokale kanë marrë qindra jetë njerëzish.

Gjithsejt, viktima në mbarë botën pas vitit 2000 përllogariten mbi 8.7 milion njerëz, duke përfshirë viktimat direkte dhe indirekte të konflikteve, sëmundjeve dhe krizave humanitare si pasojë e luftës.

Përfundim

Luftërat e shekullit XXI janë jo vetëm përplasje për territore apo pushtet, por shprehje të pabarazive strukturore, mungesës së drejtësisë dhe dështimit të diplomacisë ndërkombëtare¹⁸. Çdo konflikt i papërfunduar shënon një dështim kolektiv të njerëzimit për të vendosur stabilitet dhe drejtësi.
Paqja nuk është vetëm mungesë e luftës, por një proces i qëndrueshëm që kërkon:
● drejtësi,
● zhvillim,
● bashkëpunim ekonomik dhe
● përfshirje qytetare.
Vetëm në këtë mënyrë mund të shmanget cikli i pafund i dhunës që karakterizon epokën tonë.

Rekomandime:

● Fuqizimi i diplomacisë shumëpalëshe dhe ndërhyrjeve parandalese në konfliktet e lindura¹⁹.
● Rritja e transparencës në menaxhimin e burimeve natyrore dhe financimit të pasluftës²⁰.
● Përfshirja aktive e shoqërisë civile në proceset e ndërtimit të paqes²¹.
● Zhvillimi i arsimit për tolerancë dhe bashkëjetesë kulturore²².
● Reforma globale në mekanizmat ndërkombëtarë për ndalimin e agresioneve të njëanshme²³.

Literatura e shfrytëzuar

¹ Barnett, M. (2011) Empire of Humanity: A History of Humanitarianism. Ithaca: Cornell University Press.
² Brown, C. & Ainley, K. (2015) Understanding International Relations. London: Palgrave Macmillan.
³ United Nations (2023) Global Humanitarian Overview. New York: UN Publications.
⁴ Kaldor, M. (2012) New and Old Wars: Organized Violence in a Global Era. Stanford: Stanford University Press.
⁵ Collier, P. (2007) The Bottom Billion. Oxford: Oxford University Press.
⁶ International Crisis Group (2024) Conflict Watch: Middle East & Africa. Brussels: ICG.
⁷ Al Jazeera (2024) Israel–Palestine Conflict Death Toll Report. Doha: AJ Analysis.
⁸ BBC World (2025) Iran–Israel Skirmishes: Regional Implications. London: BBC Publications.
⁹ NATO (2023) European Security and Defence Perspectives. Brussels: NATO Publications.
¹⁰ Human Rights Watch (2024) DRC Conflict Mapping Project. New York: HRW.
¹¹ UNHCR (2023) Ethiopia Situation Update. Geneva: UNHCR.
¹² Amnesty International (2024) Sudan and South Sudan Humanitarian Report. London: AI Global.
¹³ CIDOB (2024) Mexico Organized Violence Index. Barcelona: CIDOB.
¹⁴ Colombia Reports (2023) Post-Conflict Killings in Colombia. Bogotá.
¹⁵ Pacific Forum (2023) Local Conflicts in Oceania. Honolulu.
¹⁶ SIPRI (2024) Global Conflict Trends. Stockholm.
¹⁷ UN Peacebuilding Commission (2024) Pillars of Sustainable Peace. Geneva.
¹⁸ World Bank (2023) Conflict Prevention and Resource Governance. Washington D.C.
¹⁹ OECD (2023) Local Governance in Fragile States. Paris.
²⁰ UNESCO (2024) Education for Peace and Reconciliation. Paris.
²¹ G7 Policy Group (2025) Reforms in Global Peace Mechanisms. Berlin.