Sfida aktuale e sigurisë në Kosovë dhe nevoja për sherbimin-trajnimin ushtarak të detyrueshëm.
Prof.dr.Muhamet Racaj,Gjeneral-Major
Universiteti”Nënë Tereza”,Shkup
Abstrakti
Ky artikull analizon sfidat aktuale të sigurisë në Republikën e Kosovës dhe thekson domosdoshmërinë e miratimit të trajnimit ushtarak të detyrueshëm si pjesë e reformës mbrojtëse kombëtare. Në fokus është hendeku ushtarak mes Kosovës dhe Serbisë, rritja e kapaciteteve ushtarake të fqinjëve, paqartësitë mbi efektivitetin e misionit të NATO-s (KFOR), si dhe orientimi strategjik i Kosovës drejt mbrojtjes gjithëpërfshirëse. Përmes analizës krahasuese me modelin kroat, artikulli argumenton se trajnimi i detyrueshëm do të shërbente si instrument për përgatitjen e popullsisë, krijimin e rezervës aktive të Forcave të Armatosura, si dhe forcimin e vetëqëndrueshmërisë strategjike të vendit.
Fjalët kyçe:Siguria kombëtare, trajnimi ushtarak, KFOR, mbrojtja gjithëpërfshirëse, rezervat ushtarake.
Hyrje
Republika e Kosovës përballet aktualisht me një sërë sfidash sigurie që burojnë nga konteksti rajonal dhe pozicioni i saj i ndjeshëm gjeopolitik. Tensionet e vazhdueshme në veri të vendit, ndërhyrjet politike dhe ndikimi ushtarak serb në rajon, kërkojnë një strategji gjithëpërfshirëse të mbrojtjes. Trajnimi ushtarak i detyrueshëm, në këtë kuptim, përbën një politikë të mundshme për të garantuar përgatitjen bazë të qytetarëve për situata emergjente dhe për nevoja mobilizuese në rast konflikti të armatosur.
1. Sfida aktuale e sigurisë në Kosovë
Konteksti i sigurisë në Kosovë është karakterizuar nga një hendek strukturor në raport me Serbinë, si në aspektin financiar ashtu edhe atë ushtarak⁽¹⁾. Sipas raportit “Rikthimi i Udhëheqjes Britanike në Ballkanin Perëndimor”, i përgatitur në kuadër të Procesit të Berlinit dhe të nënshkruar nga ish-sekretari i përgjithshëm i NATO-s, Lord George Robertson, ekziston “një paqartësi strategjike mbi gatishmërinë e misionit të KFOR-it për t’u përgjigjur në rast të një pushtimi territorial të Mitrovicës Veriore nga Serbia, e mbështetur nga Rusia”⁽²⁾. Raporti thekson më tej se Kosova, për shkak se nuk është anëtare e NATO-s, nuk mbulohet nga Neni V i Traktatit të Aleancës së Atlantikut të Veriut⁽³⁾.Kjo situatë strategjike pasqyron mungesën e garancive të menjëhershme ndërkombëtare për mbrojtje kolektive. Për rrjedhojë, aftësia vendore e Kosovës për reagim të shpejtë dhe përfshirje qytetare në sisteme mbrojtjeje është kufizuar. Ngjarjet e Banjskës, ku humbi jetën rreshteri Afrim Bunjaku, shërbyen si pikë kthese për reformimin e strukturave operacionale⁹.
Kosova përballet me rreziqe sigurie të brendshme dhe të jashtme që kërkojnë një sistem më të strukturuar për trajnimin mbrojtës⁶. Mungesa e një kornize ligjore për trajnimin e detyrueshëm mund të ndikojë në dobësimin e kapacitetit mbrojtës operativ. Sipas dokumenteve të fundit të Ministrisë së Mbrojtjes, një grup pune është themeluar për hartimin e projektligjit për shërbimin ushtarak të detyrueshëm, në bashkëpunim me institucione ndërkombëtare si Zvicra⁷. Kjo nismë ka për qëllim ngritjen e një baze ligjore që do të lejonte organizimin e një trajnimi bazik për qytetarët, i cili mund të zgjaste dy muaj me theks në edukimin fizik, disiplinën dhe ndërgjegjen mbrojtëse⁸.
2. Modeli i Kroacisë dhe aplikueshmëria për Kosovën
Kroacia ka rikthyer trajnimin ushtarak të detyrueshëm pas më shumë se një dekade, duke përcaktuar që trajnimi themelor të zgjasë dy muaj dhe të përfshijë të rinjtë që mbushin 19 vjeç⁹. Përjashtime parashikohen për studentët, sportistët profesionistë dhe personat me detyrime ushtarake jashtë vendit¹⁰. Qeveria kroate i konsideron këto ndryshime si domosdoshmëri për mbushjen e rezervave ushtarake dhe përgatitjen e kombit për mbrojtje gjithëpërfshirëse¹¹. Një model i tillë është i aplikueshëm edhe për Kosovën, nëse kapacitetet ekzistuese të Forcës së Sigurisë së Kosovës (FSK) forcohen dhe mbështeten me program trajnimi kombëtar¹².
3. Përfitimet e trajnimit ushtarak në Kosovë
Trajnimi i detyrueshëm mund të sjellë disa përfitime themelore për sistemin e sigurisë së Kosovës:
● Krijimi i një rezerve funksionale që mund të mobilizohet në situata emergjente ose krize¹³.
● Rritja e ndërgjegjësimit të qytetarëve për rolin e tyre në mbrojtjen kombëtare dhe për forcimin e identitetit shtetëror¹⁴.
● Krijimi i kushteve për barazi gjinore, duke i dhënë mundësi edhe grave të trajnohen dhe të kontribuojnë në mbrojtje¹⁵.
● Ndërtimi i një strukture operacionale që do të forcojë bashkëpunimin midis institucioneve civile dhe ushtarake.
4. Sfidat dhe debatet në zbatim
Ndër sfidat kryesore janë mungesa e infrastrukturës, buxhetet e kufizuara dhe nevoja për përputhje me standardet e NATO-s. Aktualisht, FSK është në proces transformimi drejt një ushtrie profesionale deri më 2028, me 5000 trupa aktive dhe 3000 rezervistë. Zbatimi i trajnimit të detyrueshëm duhet të harmonizohet me këtë proces për të shmangur mbivendosje institucionale. Debatet politike përfshijnë edhe dilema mbi efektivitetin e këtij trajnimi në raport me nevojat reale të sigurisë së vendit. Megjithatë, nga një perspektivë strategjike, ky reformim mund të përmirësojë aftësitë operacionale të Kosovës në bashkëpunim me aleatët e NATO-s dhe me forcat e tjera rajonale.
5. Masat e reja të modernizimit ushtarak
Pas incidentit në Banjskë, Qeveria e Kosovës ndërmori blerje të gjera të armatimit modern, duke përfshirë raketa Javelin dhe lansues amerikanë me vlerë 72 milionë dollarë, si dhe dronë turq Bayraktar⁽⁴⁾. Këto investime u interpretuan nga Pentagoni si dëshmi e një kërcënimi të mundshëm territorial ndaj Kosovës⁽⁵⁾.Në gusht 2025, Kosova nënshkroi një marrëveshje ushtarake me Shqipërinë dhe Kroacinë, duke hapur rrugën për blerje të përbashkëta nga tregtarët perëndimorë të armatimeve dhe municioneve⁽⁶⁾. Po ashtu, në shtator të këtij viti, Kosova alokoi 1.1 miliard dollarë për zhvillimin e industrisë vendore të dronëve dhe modernizimin e ushtrisë⁽⁷⁾. Të gjitha këto masa dëshmojnë një qasje të qartë drejt autonomisë mbrojtëse dhe operacionale.
Përfundim dhe rekomandime
Në përfundim, rikthimi i trajnimit ushtarak të detyrueshëm në Kosovë nuk duhet të shihet vetëm si politikë sigurie, por si strategji shtetërore për ndërtimin e kapaciteteve vetëmbrojtëse. Në një kontekst rajonal dinamik, ku hendeku ushtarak me Serbinë mbetet sfidues, kjo nismë përbën garanci për qëndrueshmëri afatgjatë.Rekomandohet që Kuvendi i Kosovës të shqyrtojë miratimin e një Ligji për Trajnimin Ushtarak të Detyrueshëm, të përcaktuar qartë në aspektin kohor (dy mujor), ekonomik dhe social, duke marrë për bazë modelin kroat të vitit 2025. Kjo do të siguronte një popullsi të trajnuar, një ushtri me rezervë funksionale dhe një shtet më të qëndrueshëm ndaj kërcënimeve të jashtme.
Literatura e shfrytëzuar:
1. Lord George Robertson, Restoring British Leadership in the Western Balkans, Procesi i Berlinit, 2025.
2. Hina Agency, Changes in the Croatian Defense Law, 2025.
3. Qendra Kosovare për Studime të Sigurisë (QKSS), Is a Compulsory Military Service Feasible for Kosovo?, 2024.
4. NATO-KFOR Reports, Operational Readiness Summary, Tetor 2025.
5. Koha.net, Mbrojtja Gjithëpërfshirëse si Zëvendësim për Shërbimin e Detyrueshëm Ushtarak, 2024.
6. Gazeta Reale, Kosova me Sfida të Mëdha Sigurie, 2025.
7. UK Defence Journal, UK Extends NATO Peacekeeping Role in Kosovo to 2028, 2025.
8. Koha Ditore, Reforma e Ligjit të Mbrojtjes në Kroaci, 2025.
9. BalkanWeb, Kosova nënshkruan aleancë me Shqipërinë dhe Kroacinë për modernizim ushtarak, 2025.
10. Wikimedia Foundation, Kosovo Force & Security Analysis Report, 2025