Lufta dhe Politika në Epokën Moderne: Dimensionet Strategjike dhe Kompleksi Ushtarako-Industrial
Prof.dr.Muhamet Racaj,Gjeneral-Major
Universiteti”Nënë Tereza”,Shkup
Abstrakti
Lufta përfaqëson formën më ekstreme të konfliktit shoqëror dhe mbetet një fenomen kompleks që përfshin ndërthurjen e politikës, ekonomisë, moralit dhe teknologjisë. Ky studim trajton nocionin, qëllimet dhe përmbajtjen e luftës në mendimet e teoricienëve klasikë dhe bashkëkohorë, duke filluar nga Karl fon Klauzevic deri tek autorë si Kvins Rajt dhe Mensur Ibrahimpashiq. Qëllimi kryesor është të sqarohen dimensionet socio-politike dhe ekonomike të luftës, duke theksuar totalitetin e saj në kohën moderne. Metodologjia e përdorur bazohet në analizë krahasuese të koncepteve teorike ushtarake dhe sociologjike. Gjetjet tregojnë se në epokën bashkëkohore lufta shfaqet si proces i plotë shoqëror ku politika, ushtria dhe teknologjia krijojnë një sistem të ndërlidhur ndikimesh. Përfundimi nxjerr se lufta nuk mund të kuptohet vetëm si vazhdimësi e politikës, por si reflektim i strukturave të thella sociale e ekonomike që udhëheqin shtetet drejt konfliktit.
Fjalë kyçe: lufta, politika, ushtria, kompleks ushtarako-industrial, armatim, faktorë socio-ekonomikë, ndikim politik.
Hyrja
Që nga qytetërimet e lashta, njeriu ka kërkuar të kuptojë kuptimin dhe qëllimin e luftës si fenomen. Filozofët klasikë e trajtuan atë si mjet për balancë e drejtësi, ndërsa teoricienët modernë e shohin si instrument të politikës për realizimin e qëllimeve strategjike shtetërore. Klauzevic e formuloi lidhjen organike mes luftës dhe politikës duke theksuar se “lufta është vazhdim i politikës me mjete të tjera”, duke i dhënë asaj status shoqëror dhe jo vetëm ushtarak.
Problemi qendror i këtij studimi qëndron në pyetjen: a mbetet lufta në botën bashkëkohore ende mjet i politikës apo është bërë fenomen i vetëqëndrueshëm që tejkalon logjikën politike? Objektivi i kërkimit është të analizojë ndryshimin e përmbajtjes së luftës përmes transformimeve ekonomike, teknologjike dhe politike të shekujve XX–XXI. Rëndësia shkencore e temës qëndron në identifikimin e mënyrës sesi institucionet ushtarake, armët bërthamore dhe kompleksi ushtarako-industrial kanë ndikuar në politikën globale, duke riforcuar idenë se paqja dhe konflikti janë dy dimensione të pandashme të jetës shoqërore.
Pjesa Kryesore:
Nocioni dhe Ndërthurja e Luftës me Politikën
1. Nocioni, qëllimi dhe përmbajtja e luftës
Klauzevic e kuptoi luftën si rezultat të interesave të mëdha që zgjidhen përmes dhunës së armatosur, por njëkohësisht si proces politik që lind nga kundërthëniet shoqërore. Sipas tij, lufta nuk është aktivitet i izoluar, por produkt i dinamikave politike që zëvendëson mjetet diplomatike me mjetet e forcës. Kjo qasje teorike përqendrohet në funksionalitetin e luftës si instrument i shtetit, por nuk e trajton plotësisht kompleksitetin social dhe ekonomik të saj.Kvins Rajt e shiqonë luftën si fenomen shumëdimensional ku veprojnë njëkohësisht faktorë ushtarakë, juridikë, ekonomikë dhe psikologjikë. Ai e sheh atë si intensifikim të konfliktit shoqëror që nuk është i kufizuar në fushën e betejës, por përfshin gjithë strukturën e shoqërisë. Në mënyrë të ngjashme, J. Vjater dhe M. Ibrahimpashiq e afrojnë luftën me konceptin marksist të politikës, ku ajo lind si rrjedhojë e kontradiktave ekonomike e sociale dhe kthehet në mjet për përmbushjen e politikave shtetërore ose klasore. Ibrahimpashiq shton përmasën se lufta kthehet vetë në faktor politik, duke ndikuar në ridrejtimin e qëllimeve që e kanë shkaktuar.
2. Mardhënia midis ushtrisë, luftës dhe politikës
Ushtria është instrumenti praktik i ndërthurjes midis dhunës së armatosur dhe politikës. Politika përcakton qëllimin, ndërsa ushtria shëndrron vullnetin politik në veprim material. Klauzevic thekson se çdo luftë është procedurë politike, dhe efektiviteti i saj varet nga bashkërendimi midis lidershipit politik dhe aftësisë ushtarake. Në kushtet moderne, megjithatë, zhvillimi i teknologjive të avancuara, veçanërisht armëve bërthamore dhe robotike, ka zbehur racionalitetin politik të luftës. Si rrjedhojë, luftërat pas vitit 1945 shpesh paraqiten si mjet iracional i politikës, ku fuqia shkatërruese tejkalon dobinë e synuar strategjike.
3. Ndikimi i ushtrisë dhe institucioneve ushtarake ndaj politikës
Me zhvillimin e modernizimit ushtarak, roli i institucioneve ushtarake në politikë është rritur ndjeshëm. Pas Luftës së Dytë Botërore, struktura të reja të komandës, planifikimit strategjik dhe prodhimit teknologjik e kanë kthyer ushtrinë në aktor politik të pavarur.
Shembuj nga luftërat e Vietnamit dhe Algjerisë në shekullin XX dhe lufta Rusi-Ukrainë,Izrael-Iran dhe Izrael-Hezbollah dëshmojnë se mungesa e përputhshmërisë midis objektivave politike dhe kapaciteteve ushtarake mund të shkaktojë disfata strategjike⁴. Institucionet ushtarake ndikojnë gjithashtu në politikën ekonomike duke u bërë konsumatorë kryesorë të burimeve financiare dhe njerëzore të vendeve të zhvilluara.
4.Roli i Armëve Bërthamore dhe Gara e Armatimit në Politikë
Armët bërthamore kanë ndryshuar rrënjësisht dinamikën e sigurisë ndërkombëtare, duke krijuar një ekuilibër të frikës që parandalon përdorimin e tyre në konfliktet direkte⁵⁹. Që nga Lufta e Ftohtë, gara për dominim ushtarak në nivel global ka qenë e orientuar drejt ndërtimit të arsenaleve të fuqishme dhe zhvillimit të politikave të sigurisë që mbajnë stabilitetin global.Megjithatë, kjo garë ka edhe pasoja negative, duke shpenzuar burime të mëdha ekonomike që mund të kishin përdorim social më efikas. Po ashtu, zhvillimi i armëve të tjera të shkatërrimit masiv, si kimike dhe biologjike, ka shtruar nevojën për mekanizma ndërkombëtarë të kontrollit dhe kufizimit⁵.Në nivel politik, superfuqitë përdorin këto armë si mjet presioni dhe rikthimin e agresionit ndaj shteteve të tyre dhe janë faktor kryesor i politikës së jashtme për demonstrime fuqisë tani në shekullin XXI mund të konstatohet se “Kush ka armë ka siguri dhe liri” kush nuk ka armë ka vdekje dhe varfëri. Vendimmarrjet politike lidhen ngushtë me aspektet strategjike që lidhen me këtë lojë fuqishë⁵.
5. Gara në armatim si pasojë politike
Gara e armatimit është një proces ekonomik dhe politik që riprodhon tensionet midis superfuqive. Në kontekstin bashkëkohor, ajo përfaqëson garën teknologjike për dominim strategjik, e cila shpesh çon në shpërdorim të burimeve kombëtare dhe në ulje të mirëqenies shoqërore. Zhvillimi i vazhdueshëm i armëve të reja të shkatërrimit në masë ka çuar në një konflikt ndërmjet racionalitetit politik dhe logjikës ushtarake, ku prania e armëve vetë-mjaftueshme për shkatërrim global e bën gjithnjë e më të vështirë përdorimin e luftës si instrument të arsyeshëm të politikës.
6. Kompleksi ushtarako–industrial dhe politika
Presidenti amerikan Dvajt Ajzenhauer paralajmëroi në vitin 1961 për rrezikun që paraqet lidhja mes ushtrisë dhe industrisë së armëve, e njohur si kompleksi ushtarako-industrial. Ky kompleks përfshin bashkëveprimin e interesave ekonomike, ushtarake dhe administrative që e shndërrojnë prodhimin e armëve në qëllim më vete. Në këtë kuptim, lufta bëhet jo më vazhdim i politikës, por instrument i ruajtjes së strukturave të fitimit kapitalist. Shembulli Amerikan,Rus, Kinez dhe Turqisë i ekspansionit ushtarako-industrial tregon se forcimi i këtij kompleksi ka ndryshuar edhe raportin midis dijes shkencore, industrisë dhe administratës shtetërore, duke thelluar militarizimin e shoqërisë dhe vështirësuar kontrollin demokratik mbi ushtrinë.
Përfundimi dhe Rekomandimet
Analiza tregon se nocioni i luftës nuk mund të reduktohet në një akt të dhunës së armatosur, por duhet parë si proces total shoqëror, ekonomik dhe politik. Lufta moderne është rezultat i ndërthurjes midis interesave politike, industriale dhe teknologjike, ku pushteti politik shpesh kthehet në funksion të industrisë ushtarake. Nga kjo del se paqja nuk është vetëm gjendje pa mungesë konflikti, por proces i vazhdueshëm politik dhe ekonomik që kërkon menaxhimin racional të fuqisë.
Rekomandohet që politikat bashkëkohore të mbrojtjes të mbështeten:
● në transparencë civile e kontroll demokratik ndaj strukturave ushtarake;
● të investohet në diplomaci parandaluese dhe në shkencë për siguri paqësore, jo për shkatërrim.
Një drejtim i ardhshëm hulumtimi duhet të përqendrohet në rolin e luftës hibride dhe të teknologjive të inteligjencës artificiale në transformimin e konceptit klasik të luftës.
Literatura e shfrytëzuar:
1. Karl von Clausewitz, Vom Kriege, Berlin, 1832.
2. Quincy Wright, A Study of War, Chicago University Press, 1942.
3. J. Wiatr, Socjologia polityki, Warszawa, 1969.
4. Mensur Ibrahimpashiq, Teoria e Luftës dhe Politika Bashkëkohore, Sarajevë, 1984.
5. C. Wright Mills, The Power Elite, Oxford, 1956.
6. Dwight D. Eisenhower, Fjalimi lamtumirës, Washington D.C., 1961.
7..Raymond Aron, Peace and War: A Theory of International Relations, New York, 1966.