Rendi botëror në rrezik: Përgatitjet ushtarake, asimetria e fuqive dhe sfida për sigurinë ndërkombëtare”

Prof.dr. Muhamet Racaj, Gjeneral-Major,
Universiteti “Nënë Tereza”, Shkup

Në dekadat e fundit, bota po përballet me një ndryshim thelbësor në arkitekturën globale të sigurisë. Pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, u krijua një perceptim i stabilitetit relativ dhe rendit botëror të bazuar në demokracinë liberale dhe bashkëpunimin ndërkombëtar. Megjithatë, gjatë viteve të fundit të shekullit XXI këto themele janë vënë në provë për shkak të rritjes së konflikteve të armatosura, përdorimit të luftës hibride dhe sulmeve kibernetike.
Ky studim synon të trajtojë pyetjen qendrore: A po përgatitet bota për një përplasje të gjerë dhe të pakthyeshme, siç do të ishte Lufta e Tretë Botërore, apo po ndryshon në mënyrë thelbësore rendi botëror në një rrugë të re e më komplekse?
Objektivi është të analizohen retorika ushtarake, përgatitjet operative dhe ndryshimet në rendin ndërkombëtar me qëllim të evidentimit të faktorëve kryesorë që ndikojnë në stabilitetin global dhe sfidave të sigurisë. Ky hulumtim kontribuon në literaturën ekzistuese duke adresuar transformimet e reja strategjike dhe rëndësinë e tyre për proceset ndërkombëtare të paqes dhe sigurisë.

Retorika dhe Doktrina Ushtarake në Perëndim
Në vitet e fundit, zgjatja e retorikës agresive nga liderët ushtarakë dhe politikë në SHBA ka intensifikuar ndjeshëm alarmet ndërkombëtare. Veprime si zhvendosja e nëndetëseve bërthamore në pozicione strategjike janë përdorur jo vetëm si mjet ushtarak, por edhe si instrument psikologjik për të paralajmëruar dhe ndikuar në sjelljen e fuqive rivale. Kjo tregon një kthesë të qartë drejt një politike më të ashpër, ku parandalimi bazohet në presion dhe gatishmëri për përplasje direkte në të ardhmen e afërt.
Punimet e specialistëve dhe deklaratat e gjeneralëve amerikanë tregojnë një rigjallërim të doktrinave të Luftës së Ftohtë mjaftueshëm për t’u krahasuar me periudhat më të tensionuara historike, por me mjete dhe përmasa shumë më të avancuara teknologjike dhe të informacionit.
Retorika e përdorur synon të nxisë bashkëpunim më të madh të aleatëve evropianë në mbrojtje, ndërsa paralajmëron për shkelje apo kërcënime nga Rusia dhe Kina. Kjo përdoret gjithashtu për të testuar vijat e kuqe dhe për të krijuar një atmosferë presioni psikologjik ndaj aktorëve të mëdhenj ndërkombëtarë, duke rritur rrezikun për keqinterpretim dhe përshkallëzim të konflikteve.

Përgatitjet operative në Evropë dhe nëpër botë
Në nivel rajonal dhe global, përgatitjet për një konflikt të mundshëm kanë hyrë në faza të avancuara. Në Francë, për shembull, autoritetet shëndetësore janë urdhëruar të marrin masa për të trajtuar një fluks masiv ushtarësh të plagosur brenda sistemit civil shëndetësor, një skenar që tregon seriozitetin e vlerësimeve për rritjen e rrezikut ushtarak në rajon.
Në Gjermani, mekanizmat e sigurisë kanë deklaruar gatishmëri të plotë për ndërhyrje, sidomos gjatë stërvitjeve ushtarake ruse në Bjellorusi në vitin 2025. Deklaratat e kreut të mbrojtjes gjermane shprehin një qëndrim vigjilent dhe kontrast direkt ndaj manovrave ruse.
Këto përgatitje janë pjesë e një koordinimi më të gjerë të kombinuar midis vendeve të Perëndimit dhe partnerëve globalë si Japonia, Koreja e Jugut, Australia dhe Zelanda e Re për forcimin e mbrojtjes strategjike në rajonet kritike, përfshirë Indo-Paqësorin.
Ndërkohë që tensionet rajonale në Azinë Juglindore, si incidenti kufitar mes Tajlandës dhe Kamboxhias, demonstrojnë se edhe konfliktet lokale mund të prishin stabilitetin më të gjerë rajonal dhe ndikojnë drejtpërdrejt në sigurinë globale.
Fuqitë e mëdha, përfshirë Kinën, Rusinë dhe Indinë, vazhdojnë të forcojnë kapacitetet e tyre ushtarake dhe të teknologjisë, duke e aktivizuar kështu një dinamikë ekuilibri forcash që po përcakton formën e re të rendit botëror në fushën e sigurisë.
Asimetria e shpenzimeve ushtarake: Rusia dhe Evropa
Në mënyrë ilustrative, kjo dinamikë shihet edhe në raportet mbi mbrojtjen ajrore dhe përgjigjen e NATO-s ndaj sulmeve me dronë nga Rusia. Sipas të dhënave, dronët rusë të derivuar nga modelet iraniane Shahed, me kosto mesatarisht 20–50 mijë euro secili, arritën deri në hapësirën ajrore polake gjatë një vale sulmesh mbi Ukrainën. Për t’i përballuar këto mjete relativisht të lira, vendet e NATO-s aktivizuan sisteme shumë më të kushtueshme, përfshirë avionë F-35 me vlerë mbi 100 milionë dollarë secili, avionë vëzhgues Awacs (rreth 300 milionë dollarë) dhe, sipas burimeve, edhe avionë F-22 me vlerë mbi 350 milionë dollarë. Pra, më shumë se një miliard euro u përdorën përballë një kërcënimi me kosto disa herë më të ulët. Ky disproporcion shfaq një fenomen thelbësor të luftës moderne: në shumicën e rasteve, sistemet mbrojtëse janë shumë më të kushtueshme sesa armët sulmuese, duke krijuar një asimetri të rrezikshme në balancat strategjike midis Rusisë dhe Evropës. Për më tepër, NATO rrëzoi vetëm disa prej dronëve — ata që konsideroheshin si kërcënim i drejtpërdrejtë — ndërsa pjesa tjetër u lejua të vazhdonte fluturimin, duke ekspozuar një dobësi në logjikën e operacioneve të mbrojtjes ajrore.

Ndryshimet në rendin ndërkombëtar dhe pasojat
Rendi ndërkombëtar i bazuar në normat dhe institucionet ekzistuese po përballet me sfida të mëdha. Nga njëra anë, tensionet dhe mungesat e bashkëpunimit ndërmjet fuqive të mëdha kanë çuar në rrëzimin e disa prej mekanizmave të koordinimit global. Nga ana tjetër, ka tentime të fuqive si Kina dhe Rusia për të krijuar aleanca dhe struktura alternative që sfidojnë orkestrimin dhe kontrollin tradicional të vendeve perëndimore.Ballkani, për shkak të trashëgimisë historike të konflikteve, vazhdon të jetë një zonë e ndjeshme, ku tensionet dhe instrumentet e luftës hibride po përdoren shpesh për qëllime destabilizuese nga disa faktorë të brendshëm dhe të jashtëm.
Kjo situatë krijon një mjedis të pasigurt që mund të sjellë shtrirje të ndikimeve të konflikteve në harta të mëdha rajonale dhe globale, duke rritur rrezikun e përshkallëzimit të krizave të vogla në përplasje më të gjëra ushtarake.

Rreziku i përshkallëzimit dhe luftës globale
Lufta hibride, sulmet kibernetike, dhe përdorimi i propagandës janë elementë që ndryshojnë natyrën tradicionale të luftës, duke e bërë atë shumë më të paparashikueshme dhe komplekse. Konflikti aktual në Ukrainë dhe përfshirja e fuqive globale në këtë krizë paraqesin një shembull shqetësues se si një konflikt lokal mund të kthehet në një përplasje me pasoja globale.
Retorika agresive dhe ndërhyrjet në fushat e tjera, përveç frontit ushtarak, përfshirë sulmet kibernetike ndaj infrastrukturave kritike, ngrenë rrezikun e destabilizimeve që mund të kenë efekt të menjëhershëm dhe të gjerë në stabilitetin ndërkombëtar.
Në këtë situatë, mungesa e dialogut dhe shkëmbimit efektiv diplomatik është faktor kryesor në rritjen e mundësisë së një përshkallëzimi të pandalshëm.

Përfundim dhe rekomandime
Ky studim thekson rëndësinë e ndërtimit të mekanizmave të rinj ndërkombëtarë që fokusohen te dialogu, menaxhimi i krizave dhe bashkëpunimi për ruajtjen e paqes. Përgatitjet ushtarake që janë bërë të dukshme në botë tregojnë seriozitetin e kërcënimeve potenciale, por gjithashtu shërbejnë si thirrje për veprime që shmangin përplasjet e gjera.
Në veçanti, shembujt e fundit të asimetrisë midis armëve të lira sulmuese (si dronët rusë) dhe sistemeve mbrojtëse shumë të kushtueshme të NATO-s nënvizojnë tendencën e re të luftës moderne, ku agresioni me kosto të vogël mund t’i imponojë kundërshtarit shpenzime kolosale. Ky është një faktor që duhet të analizohet dhe të integrohet në politikat e ardhshme të sigurisë evropiane dhe botërore.
Rekomandohet:
• Forcimi i mekanizmave të bashkëpunimit ndërkombëtar dhe zgjidhjes së konflikteve paqësore;
• Reduktimi i retorikës dhe propagandës që ushqejnë tensionet;
• Përmirësimi i transparencës politike dhe ushtarake;
• Inkurajimi i veprimeve institucionale për të fuqizuar ligjin ndërkombëtar dhe respektimin e tij;
• Involvimi më i madh i mediave dhe komuniteteve akademike në edukimin dhe informimin e publikut mbi rreziqet dhe mundësitë për paqe;
• Hartimi i strategjive të reja për adresimin e asimetrisë së kostos ndërmjet mjeteve sulmuese dhe mbrojtëse, përmes zhvillimit të teknologjive inovative të mbrojtjes me kosto efektive.